۳۱۷ص؛ ۲۱س؛ ۱۳* ۷/۱۹سم؛ صفحات مجدول، کليشه ستاره براي جداسازي عبارات در جاي جاي نسخه ديده مي شود. کشه در ذيل برخي عبارات مشهود است
توصیف:
آغاز: بسمله، طغراي غراي ثنايي که از عطر طره دلاراي او عرصه خاک شميم گل و عنبر گيرد و عنوان بديع بيان ستايشي که از فروغ جواهر رصيعش گردن و گوش فلک زينت ديگر گيرد بنام نامه پادشاهي موش ح و مزين است که باقتضاي حکمت بالغه در کارخانه صنع لاريب از مشتي خاک پيکر آدم پاک آفريد و پس از چهل صباح تخمير و تشريف ...
بیشتر
انجام: از سوانح اين سال قضيه ملال انگيز وفات عمزاده بهمن شان ابراهيم خان بود و او جواني خليق و خوش خوي و مهربان و والي ولايت کرمان و بمصاهرت خاقان گيتي ستان سر افراز از اول صباح عهد همايون تا اکنون دارايي آن ملک جنت قمرين و انتظام امور کهين و مهين آنولايت در عهده او بود و درين سال باقتضاي قضاي الهي مريض شده درگذشت و حادثه ممات جانگزاي او باعث کلال و ملال خاقان بلند اقبال و شاهزادگان جمشيد جلال گرديد
بیشتر
انجامه:و در ميان خلايق متداول سازد اميد که تا آسمان برجا و مهر و ماه را ضياست سايه دولت اعليحضرت قدر قدرت و ظل حشمت نواب نايب السلطنه ايران از سر صغير و کبير و رعايا و چاکران و دولتخواهان اين آستان گسترده و پاينده باد بحق محمد وآله الامجاد
بیشتر
ابتداي نسخه دوم خط سياق دارد
< واقف: محمد رمضاني و حسن دانش آشتياني>
م‌آثر سلطانيه درباره تاريخ دوره اول هجوم روسيه به ايران، از آغاز تا معاهده گلستان به همراه فشرده‌اي از رخدادهاي سلطنت فتحعلي شاه قاجار، از پايان جنگ‌هاي مرحله اول تا آستانه‌ي هجوم مجدد قواي روسيه به خاک ايران است. مؤلف که در همين ايام در دارالسلطنه تبريز حضور داشته، شاهد بسياري از حوادث قفقاز و آذربايجان بوده و روايت مستقيم و دست اولي از جنگ‌هاي ايران و روسيه فراهم آورده است، با توجه به اين که عبدالرزاق در آستانه‌ي هجوم دوم روس‌ها به ايران، درگذشت و نتوانست حوادث دوره‌ي دوم جنگ‌ها را روايت کند. م‌آثر سلطانيه، کتابي است به فارسي و سر هارفورد جونز دومين سفير انگليس در ايران آن را به انگليسي ترجمه کرد و در حال حاضر با توجه به اطلاعاتي که داريم م‌آثر سلطانيه سومين کتابي است که بعد از رساله جهاديه 1233ق. و 1234ق. در تبريز و ايران به چاپ رسيده است، البته فاصله زماني رساله جهاديه دوم تا چاپ اين کتاب کمي زياد مي باشد و بعيد مي دانم که در اين فاصله کتابي در تبريز به چاپ نرسيده باشد. در اختتام اين نسخه نيز اشاره به نحوه چاپ اين اثر و انتقال چاپ سربي به طهران دارد و اين چنين نگاشته شده است: "... از جمله تصنعات غريبه عمل انطباع بود که او را باسمه گويند و اين نسخه جديد که موسوم بماثر سلطاني است در دارالانطباع دارالسلطنه تبريز باهتمام کارگزاران سرکار حضرت وليعهد بسعي و استادي جناب ملامحمد باقر تبريزي که از معارف اين ولايتست بتاريخ اواخر شهر رجب المرجب سنه هزار و دويست و چهل و يک هجري شرف اتمام و اختتام پذيرفت و انشاءالله تعالي... و سواي اين کتاب مستطاب در دارالخلافه طهران ميرزا زين العابدين تبريزي بيمن اشفاق و الطاف سلطان افاق خلد الله ملکه و سلطانه و اهتمام منوچهر خان مجلدات از کتب حديث باسمه کرده تجار و اهل معاملات بااطراف ولايات ميبرند. سردار براي دفع افاغنه باصفهان بمدد شاه سلطان حسين صفوي (ص ۷ - ۸ )، عبدالرزاق بيک در اين نسخه به ذکر وقايعي مي پردازد چون : رفتن فتحعلي خان در بيان حالات کيفيت خاقان خلد مکان محمدحسن خان ( ص ۸ -۱۱ ) ، آمدن شاه پسندخان افغان بعزم تسخير استرآباد و شکست او در دست حسين خان قاجار و دليران ظفر بنياد و تسخير گيلان و قزوين و قتال با کريمخان زند و تسخير اصفهان ( ص ۱۱ )، محاربه نواب محمدحسن خان با آزادخان افغان و شکست دادن او ( ص ۱۱ - ۱۳ )، بيان فتوحات و مقامات خاقان مغفور محمدشاه بعد از فوت کريمخان زند بر سبيل اجمال از قرار سياق اين کتاب تا زمان شهادت آنجناب ( ص ۱۳ - ۲۵) ، ذکر فتنه صادق خان شقاقي ( ص ۲۵ - ۲۷) ، ذکر وصل خبر شهادت سلطان سعيد بمسامع عليه خسرو آفاق و توجه موکب همايون از فارس بعراق ( ص ۲۷ - ۳۰)، ذکر جلوس ميمنت مانوس خاقان کشورکشا بر سرير سلطنت و زيور يافتن افسر خلافت از فرق فرقدساي خسرو فريدون منزلت ( ص ۳۰ - ۳۱ )، رسيدن شاهزاده محمود ولد تيمور شاه افغان بشرف حضور خاقان گيتي ستان ( ص ۳۱ - ۳۲ )، ايراد فتنه محمدخان ولد زکي خان زند در اصفهان ( ۳۲ - ۳۴ ) ، وقايع سنه هزار و دويست و سيزده هجري که سال دوم جلوس ميمنت مانوس است و ذکر نهضت موکب جهان کشا بجانب اذربايجان بعزم تنبيه سرکشان ( ص ۳۴ - ۳۷ ) ، ذکر وصل خبر طغيان حسينقلي خان بمسامع عليه مقربان درگاه خديوافاق و مراجعت موکب همايون براي دفع آن از اذربايجان بعراق ( ۳۷ - ۴۳ ) و ....
(مندرجات)
